مسائل مساقات
مسائل مساقات
«مساقات» قراردادی است ميان باغدار و باغبان، به اين ترتيب كه باغدار درخت هايی را كه ميوه آن مال خود اوست يا اختيار ميوه های آن با اوست در زمان معيّنی برای آبياری و پرورش در اختيار باغبان قرار دهد تا پس از به دست آمدن محصول سهم مشاع معيّنی، مثلاً يك دوم يا يك سوم، از ميوه های آن را باغبان ببرد.
- (مسأله 1 ) بنابر احتياط، مساقات در درخت هايی مانند بيد و چنار كه ميوه نمیدهند و نيز در بوته خربزه، هندوانه، خيار و مانند اين ها صحيح نيست، هر چند به عنوان مصالحه مانعی ندارد، ولی مساقات در مثل درخت حنا كه از برگ آن استفاده میكنند يا درختی كه از گُل آن استفاده میشود اشكال ندارد.
- (مسأله 2 ) در صورتی كه باغ مشتمل بر انواع درختان ميوه باشد میتوان برای هر نوع، سهميه ای خلاف سهميه نوع ديگر قرارداد كرد.
- (مسأله 3 ) مساقات صيغه معيّنی ندارد و همين كه باغدار مقصود خود را با هر واژه ای به طرف بفهماند يا باغ را به عنوان مساقات تحويل دهد و باغبان قبول كند كافی است.
- (مسأله 4 ) مالك و كسی كه تربيت و آبياری درختها را به عهده میگيرد بايد مكلف، عاقل و دارای اختيار باشند و علاوه بر اين مالك بايد سفيه نباشد ـ يعنی مال خود را در كارهای بيهوده مصرف نكند، مگر اينكه ولی او اجازه دهد و نيز مالك نبايد توسط حاكم شرع از تصرف در اموال خود منع شده باشد، همچنين است عامل اگر بخواهد از مال خود مصرف كند.
- (مسأله 5 ) مدت مساقات بايد معلوم باشد و اگر اولِ آن را معيّن كنند و آخر آن را زمانی قرار دهند كه ميوه آن سال به دست میآيد، در صورتی كه به حسب عادت وقت آن معلوم باشد صحيح است.
- (مسأله 6 ) در مساقات بايد سهم هر كدام به صورت مشاع، از قبيل نصف يا ثلث و مانند اين ها، باشد، و اگر قرار بگذارند كه مثلاً صد كيلو از ميوه ها مال مالك و بقيه از آن كسی باشد كه كار میكند معامله باطل است.
- (مسأله 7 ) اگر شرط كنند كه تمام حاصل برای مالك باشد مساقات باطل است و ميوه ها از آنِ مالك میباشد و كسی كه كار میكند نمی تواند مطالبه اجرت نمايد، ولی اگر بطلان مساقات از جهت ديگر باشد، مالك بايد مزد آبياری و كارهای ديگر را به مقدار متعارف به كسی كه درخت ها را تربيت كرده بپردازد، اما اگر سهمی كه به او میرسيد كمتر از مزد متعارف باشد بنابر احتياط در مقدار زائد با يكديگر مصالحه نمايند.
- (مسأله 8 ) در قرارداد مساقات مباشرت باغبان شرط نيست، بلكه باغبان می تواند برای كارهايی كه بايد انجام دهد كارگر بگيرد و يا اينكه كسی به طور مجانی به وی كمك نمايد.
- (مسأله 9 ) قرارداد مساقات را بايد پيش از نمايان شدن ميوه منعقد كرد و اگر پس از آن و پيش از رسيدن ميوه باشد در صورتی صحيح است كه كاری مانند آبياری كه برای پرورش درخت و رشد ميوهها لازم است باقی مانده باشد. در غير اين صورت مساقات اشكال دارد، اگر چه احتياج به كاری مانند چيدن ميوه و نگهداری آن داشته باشد.
- (مسأله 10 ) قرارداد مساقات برای نهال هايی كه مدت ها طول میكشد تا ميوه دهد در صورتی كه مدت قرارداد را به مقداری طولانی كنند كه طی آن درخت ميوه دهد صحيح است.
- (مسأله 11 ) درختی كه از آب باران يا رطوبت زمين استفاده میكند و به آبياری احتياج ندارد، اگر به كارهای ديگر مانند بيل زدن و كود دادن محتاج باشد معامله مساقات در آن صحيح است، ولی اگر آن كارها در زياد شدن يا خوب شدن ميوه اثری نداشته باشد معامله مساقات اشكال دارد.
- (مسأله 12 ) مساقات عقد لازم است، پس آن را نمیتوان به هم زد مگر با رضايت دو طرف. همچنين اگر در ضمن قرارداد شرط كنند كه هر دو يا يكی از آنان حق به هم زدن معامله را داشته باشند مطابق قراری كه گذاشته اند به هم زدن معامله اشكال ندارد، بلكه اگر در قرارداد مساقات چيزی را شرط كنند و عملی نشود و اجبار كسی كه بر او شرط شده نيز ممكن نباشد، كسی كه به نفع او شرط شده میتواند معامله را به هم بزند.
- (مسأله 13 ) اگر مالك بميرد قرارداد مساقات به هم نمیخورد و وارثان او جانشين وی خواهند شد و اگر باغبان بميرد مسأله دو صورت دارد:
الف- چنانچه در متن قرارداد مباشرتِ شخص باغبان شرط نشده باشد، قرارداد به هم نمیخورد و وارثان وی جانشين اويند و در صورتی كه وارثان خودشان عمل را انجام ندهند و اجير هم نگيرند و اجبار آنها هم ممكن نباشد، حاكم شرع از مال ميّت اجير میگيرد و حاصل را ميان ورثه ميّت و مالك تقسيم میكند.
ب– چنانچه در ضمن عقد شرط كرده باشند كه خود او درخت ها را تربيت كند، مالك میتواند قرارداد را به هم بزند و دستمزد باغبان را برابر عرف بپردازد يا رضايت دهد وارثان او يا كسی كه آنها اجيرش میكنند درخت ها را تربيت نمايد.
- (مسأله 14 ) از هنگامی كه محصول نمايان میشود باغبان مالك سهميه خود میگردد، بنابراين چنانچه بعد از آن و قبل از تقسيم بميرد، حتی اگر مساقات به دليل شرط مباشرتِ خود عامل باطل شود، سهم وی به وارثش منتقل می شود.
- (مسأله 15 ) كارهايی نظير احداث راه آب، ديواركشی و نصب موتور كه معمولاً در هر سال تكرار نمی شود، در صورتی كه در قرارداد شرط نشده باشد، بر عهده مالك باغ می باشد و كارهايی نظير اصلاح درختان، كندن علف های هرزه و آبياری كه طبق معمول هر سال تكرار می شود، در صورتی كه در قرارداد شرط نشده باشد، بر عهده باغبان می باشد.
- (مسأله 16 ) اگر زمينی را به ديگری واگذار كند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل میآيد مال هر دو باشد بنابر مشهور معامله باطل است و اين معامله را «مغارسه» مینامند، پس اگر درخت ها مال صاحب زمين بوده بعد از كاشت و تربيت هم از آنِ اوست، و كسی كه آنها را تربيت كرده است اگر به امر مالك آنها را تربيت كرده باشد مالك بايد مزد او را بدهد، همچنين است اگر به گمان صحيح بودن معامله آن ها را تربيت كرده باشد. و اگردرختها مال كسی بوده كه آنها را كاشته و تربيت كرده است بعد از تربيت هم مال اوست و میتواند آنها را بكَند، ولی بايد گودالهايی را كه به واسطه كندن درخت ها پيدا شده پر نمايد و اجاره زمين را از روزی كه درخت ها را كاشته به صاحب زمين بدهد، همچنين مالك هم میتواند او را مجبور نمايد كه درخت ها را بكند و اگر مالك درختها را بكند و به واسطه كندن او عيبی در آنها پيدا شود بنابر احتياط بايد تفاوت قيمت آن را به صاحب درخت ها بدهد و نمی تواند او را مجبور نمايد كه با اجاره يا بدون اجاره درخت ها را در زمين باقی بگذارد.
دیدگاهتان را بنویسید