مسائل وديعه
مسائل وديعه (امانت)
از اموری كه در كتاب و سنّت نسبت به آن تأكيد بسياری شده «امانتداری» است. خداوند در سوره «مؤمنون» يكی از نشانه های مؤمنان را امانتداری و رعايت عهد و پيمان شمرده است: (وَ الَّذينَ هُمْ لأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ)[1] و در حديث از حضرت امام صادق 7 نقل شده كه فرمودند: «به طولانی بودن ركوع يا سجده كسی نگاه نكنيد، زيرا اين كاری است كه به آن عادت كرده و اگر آن را ترك نمايد دچار ترس و اضطراب میگردد، بلكه، برای شناسايی آن فرد، به راستگويی و امانتداری او نظر نماييد».[2]
- (مساله 1) امانت دار و امانت گذار بايد عاقل و بالغ باشند، پس اگر انسان مالی را نزد بچه يا ديوانه، امانت بگذارد يا بچه يا ديوانه، مالی را نزد كسی امانت بگذارد صحيح نيست.
- (مساله 2) اگر امانت دار چيزی را از كودك يا ديوانه به طور امانت بگيرد بايد آن را به صاحبش بدهد و اگر آن چيز مال خود بچه يا ديوانه باشد بايد آن را به ولی او برساند و اگر امانت تلف شود ضامن عين يا قيمت آن خواهد بود، ولی اگر برای اينكه مال از بين نرود آن را از بچه يا ديوانه گرفته و در نگهداری آن كوتاهی نكرده باشد ضامن نيست.
- (مساله 3) كسی كه نمی تواند امانت را نگهداری نمايد بنابر احتياط واجب بايد قبول نكند، ولی اگر توانايی صاحب مال در نگهداری آن كمتر باشد و كسی هم كه بهتر حفظ كند نباشد اين احتياط واجب نيست.
- (مساله 4) اگر انسان به صاحب مال بفهماند كه برای نگهداری مال او حاضر نيست، چنانچه صاحب مال آن را با تمكن از نگهداری بگذارد و برود و اين شخص هم مال را برندارد و تلف شود، كسی كه امانت را قبول نكرده ضامن نيست، ولی بنابر احتياط مستحب در صورت امكان آن را نگهداری نمايد. و اگر صاحب مال تمكن از حفظ آن ندارد يا اينكه غايب است و اطلاع از وضع مال ندارد و مال قابل توجهی در معرض تلف باشد، احتياط واجب آن است كه در صورت امكان آن را نگهداری نمايد.
- (مساله 5) هر كدام از امانتگذار و امانتدار هر گاه بخواهند میتوانند عقد امانت را به هم بزنند. و اگر امانت دار منصرف شده و عقد امانت را به هم بزند، در صورت امكان بايد هر چه زودتر امانت را به صاحب آن يا وكيل و يا ولی او برساند و يا به آنان خبر دهد كه حاضر به نگهداری نيست و اگر بدون عذر نرساند و خبر هم ندهد و امانت تلف شود ضامن است و بايد عوض آن را بدهد.
- (مساله 6) كسی كه امانتی را پذيرفته و برای نگهداری آن جای مناسبی ندارد لازم است در تهيه جای مناسب تلاش كند و به گونه ای آن را نگهداری نمايد كه مردم نگويند در امانت خيانت يا در حفظ آن كوتاهی كرده است و اگر در جايی كه مناسب نيست بگذارد و تلف شود ضامن است.
- (مساله 7) كسی كه امانت را قبول می كند اگر در نگهداری آن كوتاهی نكند و زياده روی هم ننمايد و اتفاقا آن امانت تلف شود ضامن نيست، ولی اگر به اختيار خودش آن را تلف كند يا در جايی بگذارد كه امن و مناسب نيست و تلف شود بايد عوض آن را به صاحبش بدهد، مگر اينكه جايی محفوظتر از آن نداشته باشد و نتواند امانت را به صاحبش يا به كسی كه بهتر حفظ میكند برساند كه در اين صورت ضامن نمی باشد.
- (مساله 8) اگر امانت دار میترسد مال امانت نزد او از بين برود يا به سرقت برده شود، چنانچه میتواند بايد امانت را به صاحب آن يا وكيل او رد نمايد و چنانچه دسترسی به آنها ندارد بايد آن را به حاكم شرع بدهد تا برای صاحبش حفظ نمايد و اگر حاكم شرع نباشد يا دسترسی به او ندارد بايد آن را نزد شخص امينی كه قدرت حفظ آن را دارد به امانت بگذارد.
- (مساله 9) اگر امانت گذار ديوانه شود يا بميرد وديعه باطل می شود و امانتدار بايد فورا امانت را به ولی ديوانه يا وارث ميّت برگرداند يا به آن ها خبر دهد و اگر بدون عذر شرعی آن را تحويل ندهد و از خبر دادن هم كوتاهی كند و امانت تلف شود ضامن است، اما اگر برای آنكه وارث يا وصی حقيقی را بشناسد و يا بفهمد كه ميّت وارث ديگری دارد يا نه، امانت را تحويل نداده و خبر هم ندهد، ولی در حفظ آن كوتاهی نكند و امانت تلفشود ضامن نيست.
- (مساله 10) اگر امانت گذار بميرد و چند وارث داشته باشد، امانتدار بايد امانت را به همه ورثه بدهد يا به كسی بدهد كه همه آنان گرفتن امانت را به او واگذار كرده اند و اگر وصی هم داشته باشد بايد تا مقدار يك سوم به وصی هم مراجعه شود، پس اگر بدون اجازه ديگران همه امانت را به يكی از ورثه بدهد ضامن سهم ديگران میباشد.
- (مساله 11) اگر امانت دار بميرد يا ديوانه شود وارث ميّت يا ولی ديوانه بايد هر چه زودتر به امانت گذار اطلاع دهد و يا امانت را به او برساند.
- (مساله 12) اگر امانت دار نشانه های مرگ را در خود ببيند، چنانچه ممكن است بايد امانت را به صاحب آن يا وكيل يا ولی او برساند و اگر ممكن نيست بايد آن را به حاكم شرع بدهد و چنانچه به حاكم شرع دسترسی ندارد بايد وصيت كند و شاهد بگيرد و به وصی و شاهد، جنس و خصوصيات امانت و محل و صاحب آن را بگويد، هر چند در صورتی كه وارث او امين است و از امانت اطلاع دارد لازم نيست وصيت نمايد.
- (مساله 13) اگر امانت دار نشانه های مرگ را در خود ببيند و به وظيفه ای كه در مسأله پيش گفته شد عمل نكند، چنانچه آن امانت از بين برود بنابر احتياط واجب عوض آن را ضامن است، گرچه در نگهداری آن كوتاهی نكرده و بيماری او خوب شود.
- (مساله 14) مالی كه رهن يا عاريه يا اجاره و يا به مضاربه گذاشته شده است در دست طرف معامله امانت بوده و بايد در حفظ آن كوشا باشد.
- (مساله 15) اگر مالی را سيل يا دزد ببرد و بعد به دست كسی بيفتد يا در اثر اشتباه در نقل و انتقال و يا اشتباه در معامله و نظاير آن به دست كسی بيفتد، آن فرد بايد به طور امانت از آن نگهداری نمايد و آن را به دست مالك يا وكيل او برساند و يا به آنها اطلاع دهد، همچنين است اگر كسی مال گمشده ای را پيدا كند و يا مالی كه در معرض تلف و نابودی است به دست آورد.
- (مساله 16) اگر كافر غيرحربی مال خود را نزد مسلمان به امانت بگذارد حفظ امانت و رد آن به صاحبش هنگام مطالبه واجب است و در صورتی كه كافر حربی مال خود را نزد مسلمان به امانت بگذارد بنابر احتياط هنگام مطالبه آن را به صاحبش تحويل دهد.
- (مساله 17) اگر كسی امانت داری خود را انكار نمايد يا آن را قبول كند ولی مدعی تلف شدن امانت يا رد آن به صاحبش شود، چنانچه طرف بيّن های نداشته باشد ادعای او با قسم قبول خواهد شد، همچنين است در صورتی كه دو طرف تلف شدن امانت را نزد امانت دار قبول دارند، ولی امانتگذار مدعی كوتاهی و يا تعدی امانت دار در مال امانت شود.
[1]. مؤمنون 23: 8 ؛ يعنى: «مؤمنان كسانی هستند كه امانتدار بوده و عهد و پيمان خود را رعايت مى كنند».
[2]. وسائل الشيعة، كتاب الوديعة، باب 1 از ابواب «أحكام الوديعة»، حديث 3 .
دیدگاهتان را بنویسید