مسائل معاشرت
مسائل معاشرت
- (مساله 1) معاشرت و روابط بين مسلمانان بايد براساس برادری و رعايت حقوق و حيثيت و نواميس يكديگر تنظيم گردد، پس اموری از قبيل: عدالت، احسان، صداقت، احترام، حسن ظن، فداكار، ادای امانت، حفظ اسرار يكديگر، اصلاح ذات البين، مشورت با يكديگر وتعاون در خوبي ها در معاشرت با يكديگر بايد رعايت شود، به خصوص اگر طرف معاشرت پدر و مادر و بستگان، بزرگان دين و دانش، اساتيد، زنان و خردسالان و افراد محروم و مستضعف و سالخورده و يا مصيب تزدگان باشند.
- (مساله 2) بر مسلمانان لازم است روابط اجتماعی خود را از اموری همچون: غيبت، تهمت، حسد، تكبر، تجسس، دروغ، تملق، خدعه و مكر، رشوه، سوءظن، فتنه انگيزی، خيانت، نفاق، استهزاء، تضييع حقوق يكديگر و ظلم پاك گردانند.
- (مساله 3) آزار رساندن به مؤمن، به هر شكل كه باشد، و نيز توهين و تضعيف و هتك او حرام است و در بعضی از روايات، حرمت «مؤمن» از حرمت «كعبه» بالاتر شمرده شده و اذيت و آزار او در رديف محاربه با خدا قرار گرفته است،[1] بنابراين بر همگان لازم است كه حرمت يكديگر را نگاه داشته، از توهين و هتك و تمسخر ديگران شديدا بپرهيزند.
- (مساله 4) يكی از گناهان كبيره كه وعده عذاب بر آن داده شده «غيبت» است. و معنای غيبت آن است كه شخص، عيب برادر يا خواهر خود را در غياب او بيان كند، بلكه چنانچه هر مطلبی را درباره او نقل كند كه اگر در حضورش بيان میكرد ناراحت می شد بنابر احتیاط مستحب غيبت محسوب می شود.
- (مساله 5) اگر انسان از مسلمانی غيبت كرده باشد بنابر احتياط واجب چنانچه ممكن است و مفسدهای پيدا نمی شود بايد به هر وسيله ممكن از او حلاليت بخواهد و اگر ممكن نباشد يا گفتن به او موجب مفسده شود برای او از خدا طلب آمرزش نمايد. و در صورتی كه غيبت يا تهمتی كه نسبت به او انجام داده سبب شكست و وهن او شده باشد، در صورت امكان بايد آن را جبران و برطرف نمايد.
- (مساله 6) در مواردی كه غيبت مشتمل بر مصلحت مهمتری باشد حرمت آن از بين میرود و در اين رابطه فقها موارد زير را از حرمت غيبت استثنا نموده اند:
1 ـ غيبت از شخصی كه متظاهر به فسق باشد نسبت به همان فسقی كه به آن تظاهر میكند.
2 ـ غيبت كردن مظلومی كه در مقام تظلم است نسبت به كسی كه به او ظلم كرده و در خصوص ظلمی كه به او شده است.
3 ـ موردی كه برای دفع ظلم از خود در صدد به دست آوردن راهی مشروع باشد.
4 ـ آگاه نمودن مشورت كننده نسبت به عيوب شخص مورد مشورت.
5 ـ جايی كه انسان در صدد بازداشتن شخص مورد غيبت از گناه يا دفع ضرر از او و يا از بين بردن ريشه فساد باشد.
6 ـ بيان نقاط ضعف شهود نزد حاكم.
7- جايی كه عيبِ شخص، صفت معروف و مشهور او شده باشد و بدون قصد عيب جويی به قصد معرفی، آن را بيان كند.
8- موردی كه انسان در صدد ابطال و رد مطلب باطلی باشد و بدون ذكر نام صاحب آن مطلب رد آن عملی نمی باشد.
9 ـ جايی كه عيب شخص بين ناقل و شنونده معلوم و روشن باشد.
10 – موردی كه در صدد رد كسی باشد كه نسبتی دروغ را به او يا شخص مؤمن ديگر وارد آورده است.
لازم است در تشخيص مصاديق مواردی كه بيان شد دقت و احتياط لازم به عمل آمده و به حدّاقل و ضرورت اكتفا شود.
- (مساله 7) هر گاه در جلسه ای نسبت به شخص مؤمنی غيبت شود و يكی از استثناهايی كه در مسأله قبل بيان شد وجود نداشته باشد، علاوه بر اينكه گوش دادن به آن حرام است بر هر فردی كه قدرت دارد واجب است آن غيبت را رد كند و از آن مؤمن دفاع نمايد. در روايات اسلامی آمده است: «هر كس قدرت دفاع از برادر مؤمن خود را كه مورد غيبت و ظلم قرار گرفته داشته باشد و دفاع نكند و در اثر سكوت او آن مؤمن ذليل شود، خداوند او را در دنيا و آخرت ذليل خواهد كرد».[2]
- (مساله 8) اگر مسلمانی در معرض خطر جانی قرار بگيرد، خواه در اثر گرسنگی يا تشنگی باشد يا غرق شدن، تصادف، برق گرفتگی و نظاير آن، بر هر مسلمانی كه اطلاع پيدا میكند واجب است به هر شكل ممكن و درحد توان او را نجات دهد.
- (مساله 9) مستحب است مسلمان هنگام برخورد با مسلمان ديگر سلام كند و نسبت به سلام «سواره به پياده» و «ايستاده به نشسته» و «كوچكتر به بزرگتر» زياد سفارش شده است.
- (مساله 10) اگر دو نفر با هم به يكديگر سلام كنند بر هر يك واجب است جواب سلام ديگری را بدهد.
- (مساله 11) اگر مرد و زن نامحرم در محل خلوتی باشند كه كسی در آنجا نباشد و ديگری هم نتواند وارد شود، چنانچه بترسند به حرام بيفتند بايد از آنجا بيرون روند، بلكه احتياط واجب آن است كه مطلقا از خلوت كردن بپرهيزند. و صحت نمازشان نيز در حال خلوت محل اشكال است. و ترک شود.
- (مساله 12) خلوت كردن مرد و زن نامحرم در يك اتومبيل به شكلی كه ديگری نباشد خلاف احتياط است و اگر مظنه فساد و گناه باشد حرام است.
- (مساله 13) اختلاط زن و مرد در مراكز و مجامع عمومی به شكلی كه در معرض فساد و گناه قرار بگيرند جايز نيست.
- (مساله 14) مسافرت به كشورهای غير اسلامی و اقامت در آنجا جهت تحصيل علوم روز يا تجارت وكسب و كار جايز است، به شرط آنكه اطمينان داشته باشد در عقيده و عمل او انحرافی صورت نمیگيرد. بنابراين كسی كه در آن مكان ها اقامت گزيده اگر نسبت به خود يا زن و فرزندانش خوف انحراف داشته باشد بر اوست بنابر احتیاط كه به سرزمينی كه از خطر انحراف در امان است هجرت نمايد.
- (مساله 15) كسی كه در كشور غير اسلامی اقامت دارد جايز است با كفار براساس منش انسانی معاشرت داشته باشد و نيز ازدواج موقت با زنان كافر اهل كتاب[3] جايز است. و می تواند برای كفار به شكل اجاره، وكالت و امثال آن كار كند، به شرط آنكه مستلزم انجام حرام يا موجب ضرری برای خود يا ساير مسلمانان و يا كشورهای اسلامی نباشد.
- (مساله 16) كسی كه در كشور غير اسلامی اقامت دارد واجب است در حد قدرت و توان از اسلام و تهاجمات وارده بر آن با مراعات شرايط و مراتب امر به معروف و نهی از منكر دفاع نمايد، همچنين واجب است با مراعات شرايط زير كفار را به اسلام دعوت نمايد:
1- اينكه حكومت اسلامی به خاطر مصالح مهمتری دعوت و تبليغ به اسلام را در بلاد كفر موقتا ممنوع نكرده باشد.
2 ـ اينكه صلاحيت و اهليت و نيز قدرت تبليغ اسلام در مناطق كفر را داشته باشد.
3 ـ اينكه مفسده مهمی پيش نيايد.
و چنانچه تبليغ اسلام مستلزم دادن قرآن به دست كفار است و هتكی در بين نباشد مانعی ندارد.
- (مساله 17) معاشرت سالم با كفاری كه در حال جنگ با مسلمانان نيستند و ايجاد رابطه های فرهنگی، سياسی، تجاری و اقتصادی با آنها از طرف دولت اسلامی يا اشخاص تا زمانی كه خوف تقويت كفر و ترويج فساد و انحراف فكری يا عملی و ايجاد سلطه از ناحيه آنان بر مسلمانان و كشور اسلامی در بين نباشد اشكال ندارد، ولی رابطه با كفاری كه در حال جنگ با مسلمانان می باشند، مخصوصا اگر موجب تقويت آنان شود، جايز نيست.
- (مساله 18) معاشرت و رابطه با غير مسلمانان نيز بايد مطابق با مقررات اسلام تنظيم گردد، بنابراين بايد از كارهايی همچون تخلف از قرارداد و وعده ها، غشّ در معامله، كمفروشی، خيانت در امانت، اجحاف و نظاير آن خودداری شود.
- (مساله 19) در روايات اسلامی نسبت به «وفای به عهد و قراردادها» سفارش اكيد شده است، از جمله در نهج البلاغه آمده است كه حضرت امير(ع) خطاب به مالك اشتر; فرمودند: «… با دشمن خود نيز اگر عهد و پيمانی منعقد نمودی به آن پايبند باش و از مكر و نقص عهد با او پرهيز كن و بدان كه در بين فرائض الهی چيزی كه مردم با همه اختلافاتشان بيشتر بر آن توافق داشته باشند مهمتر از وفای به عهد نمی باشد».[4] بنابراين كليه تعهدات و قراردادهای منعقده بين اشخاص و حتی بين دولتها يا ميان آنها و اشخاص بايد محترم شمرده شود، و نقض يكطرفه آنها بدون مجوز شرعی و نيز اعمال مكر و خدعه جايز نيست، همچنين كليه تعهدات دولت اسلامی با دولت های كافر غيرحربی كه در جهت مصلحت اسلام و مسلمانان منعقد شده باشد محترم خواهد بود، ولی اگر قرارداد يا تعهدی براساس مكر و خدعه و استعمارِ كشور اسلامی از سوی دولت استعمارگر تحميل شده باشد عمل به آن تعهد و قرارداد لازم نيست، بلكه در مواردی لغو آن واجب می باشد.
- (مساله 20) هيچ مسلمانی نبايد نسبت به مسائل و مشكلات ساير مسلمانان بیتفاوت باشد و به اندازه قدرت و توان خود موظف است در اصلاح امور دينی و دنيايی ديگران اقدام نمايد. از رسول خدا (ع) نقل شده است كه فرمودند: «كسی كه صبح كند در حالی كه به امور مسلمانان اهتمام نورزد مسلمان نيست».[5]
- (مساله 21) در معاشرت بايد حقوق شرعی و آزادي های مشروع افراد مسلمان محترم شمرده شود، بنابراين اظهار نظرهای علمی و اجتماعی و نيز تشكل های صنفی و غير صنفی كه در مسيرمنافع جامعه اسلامی و رشد افراد باشد نبايد ممنوع يا محدود گردد و هر گونه محدوديتی در اين زمينه در حكم تجاوز به حقوق افراد خواهد بود.
- (مساله 22) شركت در مجالس گناه از هر قبيل و به هر شكل كه باشد حرام است و اگر انسان احتمال ندهد كه مجلس گناه باشد و پس از شركت متوجه گناه بودن آن شود، چنانچه نتواند نهی از منكر نمايد يا نهی او مؤثر نباشد بايد مجلس را ترك كند.
- (مساله 23) تجسس در مسائل شخصی و خانوادگی حتی در مفاسد اخلاقی افراد توسط هر شخص يا ارگان جايز نيست و اشاعه فحشا حرام می باشد، همچنين گوش دادن به مكالمات اشخاص توسط شنود يا به هر شكل ديگر و نيز كنترل نامه های شخصی و پيگيری عيوب و خطاها و لغزش های شخصی افراد حرام است و مرتكب آن بايد نهی شود و در صورت اصرار بر آن بايد توسط محكمه صالح تعزير گردد. از رسول خدا 9 نقل شده كه فرمودند: «هر كس به سخن ديگران بدون رضايت آنان گوش دهد در روز قيامت در دو گوش او سرب ريخته می شود».[6]
- (مساله 24) اگر كسی بر اثر تجسس بر رازی از رازهای زندگی داخلی مردم آگاه شود نبايد آن را افشا كند و اگر آن را افشا كند و موجب زيان مالی يا آبرويی به كسی شود، صرفنظر از گناهی كه كرده بايد آن زيان را جبران نمايد.
- (مساله 25) در حكومت صالح اسلامی تجسس و مراقبت از كارهای غير شخصی اقليت های مذهبی و غير مذهبی و نيز كارهای غير شخصی افرادی كه مخالفت و ضدّيت آنان با اسلام محرز باشد و احتمال عقلايی توطئه از طرف آنان داده شود در حدّ ضرورت جايز، بلكه در بعضی موارد لازم می باشد و تشخيص موارد ذكر شده و كيفيت و مقدار مراقبت بايد به وسيله كارشناسان متدين و متعهد حكومت صالح و بر اساس قانون و مطابق با موازين شرعی تعيين گردد.
[1]. برگرفته از وسائل الشيعة، كتاب الحج، باب 147 از ابواب «احكام العشرة»، حديث 1 ، 2 و 3 .
[2]. وسائل الشيعة، كتاب الحج، باب 156 از ابواب «أحكام العشرة»، احاديث 1 ، 2 ، 4 و 7 .
[3]. به يهود و نصاری و مجوس در اصطلاح «اهل كتاب» گفته مى شود.
[4]. نهج البلاغه عبده، نامه 53 .
[5]. وسائل الشيعة، كتاب الأمر بالمعروف والنهی عن المنكر، باب 18 از ابواب «فعل المعروف»، حديث 2 .
[6]. برگرفته از همان، كتاب التجارة، باب 94 از ابواب «مايكتسب به»، حديث 9 .
دیدگاهتان را بنویسید